urartu

Urartu dili, Hurca’nın geç bir dönemde kullanılan bir diyalekti değildir. Onunla ortak bir atadan gelmesine rağmen, ondan tamamen ayrı bir dildir. MÖ 9. ve 6. yüzyıla kadar geçen zamanda Urartu dili, Van Gölü civarına üstlenmiş, fakat aynı zamanda Modern Rusya’da Transkafkasya’ya, Kuzey İran’a ve zamanında Suriye’nin kuzey bölgelerine kadar da uzanmış olan Urartu Devletinin resmi dili olarak Güneydoğu Anadolu’da kullanılmıştır. Urartu metinleri, Yeni Asur yazısının bir variyantında yazılmışlardır ve daha çok anıtsal yazıtlardan (imar ve sulama faaliyetleri ile ilgili anallar ve adaklardan), tapınakta adanmış olan miğfer, kalkan ve bazı tunç eşyaların üzerindeki küçük yazıtlardan ve birkaç çiviyazılı ekonomik nitelikteki tabletlerden meydana gelmektedir. Urartu dili ve Asurca’da yazılmış olan çift dilli Kelişin, Topzava ve Kevenli yazıtları, dilin anlaşılmasını sağlayacak çok önemli veriler oluşturmaktadırlar. Çiviyazılı Urartu Metinlerine ek olarak, henüz çözümlenmemiş ve hakkında ciddi bir teşebbüsü yansıtacak çalışmalar yapılmamış olan bir yerel hiyeroglif yazısı da vardır. Bu dilinde mesup olduğu dil ailesi tespit edilmemiştir.

Urartu dili ve kültüründen bahsederken mutlak değinmemiz gereken bir başka önemli nokta da Ermenilerin, kökenlerinin Urartu’ya bağlı olduğunu ileri sürmeleridir. Kökenleri ve konuştukları dilin Hint-Avrupai olmadığı ispatlanmış bir halkın Ermenilerin atası olduğunu söylemek, bunu web sitelerinde bilimsel bir gerçeklik gibi göstermek tam anlamıyla bilime ve tarihe tecavüzdür.

Hurca ile Urartuca’nın etnik ve kökensel bağları incelendiğinde, linguistik yapıları temelinde ortak noktalar belirlenmiştir. Hurri dili, Asya dillerinden (kimilerine göre Kafkas dil grubundan) olan Ön-Hattice ve Türkçe’de olduğu gibi ‘aglutine’ (iltisaki, eklentili) bir dildir. Yani bu dillerde cümleler anlamlarını kelime sonlarına peş peşe getirilen soneklerle bulmaktadır. Bu özelliği ile Ural Altay dillerine büyük bir benzerlik göstermektedir. Hurriler konusunda değerli eserler vermiş Prof. Dr. Ahmet Ünal’ın ifade ettiği gibi, Hurri dilinin Türk dilleriyle olan benzerliği, ortak kelime hazinesinden çok, dillerin yapısıyla ilgilidir. Önceleri dilbilimciler Urartuca’nın, Hurri dilinin geç diyalektiği olduğunu ileri sürdüler. Fakat daha sonra yapılan ayrıntılı incelemeler, Urartuca’da dil gelişiminin doğrudan Hurca’ya bağlanamayacağını, bu iki dilin köken olarak aynı kaynaktan gelmekle birlikte, gelişimleri sırasında farklı yönler izlediğini ortaya çıkarmıştır. En azından bilimadamlarının büyük bir çoğunluğu böyle demektedir.

Asur çivi yazısıyla kayda geçirilmiş olan urartuca sabit bir kelime köküne ekler getirilerek kelime türetilen eklemeli diller grubuna dahildir.

Günümüzde konuşulan hirç bir dille doğrudan bir akrabalığı bulunmamasına rağmen son bilimsel araştırmalar neticesinde kuzeydoğu Kafkas dilleri olarak nitelendirilen çeçen ve inguş dilleriyle benzerliği olduğu anlaşılmıştır.

Urartucanın bilinen tek akrabası huri dilidir.

M.Ö. II. Binyılda doğu Anadolu, kuzey Mezopotamya, Kilikya bölgesinde yoğun bir biçimde kullanılmış olan hurice ile gerek gramer gerekse vokabüler ( kelimelerin söylenişi) bakımından büyük bir benzerliği olan Urartucayı bu benzerlikten dolayı bazı dil bilimciler yeni Hurice olarak adlandırmışlarsada bunun aslında yanlış bir tanım olduğu anlaşılmıştır, şu an bu iki dil hakkında kabul edilen görüş ortak bir dilden türedikleri ancak farklı coğrafyalarda farklı gelişimler gösterdikleri, bundan dolayı da benzer olmalarına rağmen birbirinden bağımsız iki dil oldukları yönündedir.

Urartu dilinin çözülmesinde ve anlaşılmasında Asurca ve urartuca çift dilli yazıtların büyük yardımı olmuştur.

Urartuca/Hurrice örnekler

Age/Ag =getirmek

Aru/ Ar = vermek

Pabani/ Pabani = dağ

Ebani/Umini = ülke

Ewri/ewri = kral

Haş/ Haş = işitmek

Huradie / Huradi = asker

Kuri / Ugri = ayak

Muş / Muşu = doğru

Pili / Pala = kanal